Er is veel te doen rondom grensoverschrijdend gedrag. Zowel in de samenleving als in de politiek wordt veel gedaan aan voorkoming van grensoverschrijdend gedrag en aan het aankaarten en bespreekbaar maken van grensoverschrijdend gedrag. Ook het bieden van een veilige haven om grensoverschrijdend gedrag te melden heeft volop de aandacht.

Allemaal heel goed. Nou ja, niet allemaal even goed want het gaat soms wat ver, maar wel goed dat het op de agenda staat. Niet alleen iedere werknemer, ook ieder kind, iedere gevangene, iedereen op een (sport)club, iedere arbeidsmigrant en ieder ander zou een laagdrempelig en toegankelijk loket moeten hebben waar ze terecht kunnen met door hen ervaren grensoverschrijdend gedrag, in de breedste zin des woords.

Verplichte vertrouwenspersoon

De Tweede Kamer heeft in mei 2023 ingestemd met het initiatiefwetsvoorstel Verplichtstelling vertrouwenspersoon ongewenst gedrag op de werkvloer. Dit wetsvoorstel, waar de Eerste Kamer zich momenteel over buigt, voorziet in een recht op toegang tot een vertrouwenspersoon voor iedere werknemer en een wettelijke plicht voor werkgevers om voor hun werknemers toegang tot een vertrouwenspersoon te regelen. Zoals het er nu uitziet krijgen werkgevers met minder dan 10 werknemers deze verplichting niet.

Vergeten jullie niet iets?

Bij al deze – meestal prima – discussies, plannen en ideeën denk ik steeds; vergeten jullie niet iets? Want waar moet de zondebok zich melden? Want wat zichtbaar met mediamensen gebeurt, dat gebeurt minder zichtbaar natuurlijk ook binnen bedrijven en organisaties. Een vermeend slachtoffer meldt zich en de vermeende dader is ineens uitschot. Soms is dat ook echt zo, maar er zijn ook situaties waarin de aangewezen ‘schuldige’ niet zoveel verkeerd heeft gedaan, maar wel een stempel heeft waar hij niet meer vanaf komt.

Grensoverschrijdende hand?

Zo werd een man van grensoverschrijdend gedrag beticht en ‘hangende het onderzoek’ geschorst, terwijl later bleek dat hij zijn aangeefster een hand had willen geven terwijl dat in haar cultuur ‘not done’ is. De vrouw voelde zich onheus bejegend maar de man was zich oprecht van geen kwaad bewust. Maar ja, leg maar eens aan je collega’s uit dat het allemaal op een misverstand berust. De man heeft ontslag genomen want er was geen collega meer die amicaal met hem was, vrouwen die alleen in de lift stonden stapten uit als hij binnenkwam en naar een teammeeting reed niemand met hem mee, terwijl ze in de andere auto met z’n vijven opgepropt zaten. Wat nou als hij een luisterend oor, hulp en ondersteuning had gehad? Als iemand voor zijn belangen was opgekomen? En als namens hem was geëist dat zijn werkgever hem zou rehabiliteren? Maar hij kon nergens terecht.

‘Vieze Fred’

Of een muziekleraar aan een conservatorium die anoniem werd beschuldigd van grensoverschrijdend gedrag. Zonder enige uitleg van wat er dan gebeurd zou zijn, want tsja, dan zou de muziekleraar kunnen herleiden wie de klacht had ingediend en dat wilde de klaagster niet. De man had geen idee hoe, wat of waar hij iets misdaan had. Hij werd achterdochtig; zag in iedereen een potentiële aangever of aangeefster en werd intussen door zijn studenten en zijn collega’s ‘vieze Fred’ genoemd.

Waar de anonieme klaagster op hulp, begeleiding en begrip kon rekenen, bekommerde niemand zich om Fred, terwijl iemand voor hem had moeten opkomen. Hij kan zich immers niet verdedigen omdat hij geen idee heeft waarvan hij wordt beschuldigd.

Je lokt misbruik uit

Nog los van alle beschuldigende vingers die zonder enige terughoudendheid of vooringenomenheid als een kudde wijzen naar degene die de klager aanwijst en een beklaagde bij voorbaat schuldig bestempelen, lokt deze gang van zaken ook misbruik uit.

Kan jij een ‘MeToo’tje’ verzinnen?

Een Amsterdams VVD-raadslid zou aan een vrouwelijke collega hebben gevraagd om een ‘MeToo’tje’ te verzinnen tegen een oud-stadsdeelbestuurder van D66 om zodoende de D66’er in een kwaad daglicht te stellen. De collega heeft in dit geval niet aan het verzoek voldaan. Sterker nog; ze heeft bekend gemaakt wat haar collega haar heeft gevraagd. Maar wat als de collega wel aan het verzoek had voldaan? Wat als zij had gezegd dat de stadsdeelbestuurder met zijn handen aan haar had gezeten? Dan is de kans levensgroot dat deze man thuis had gezeten; carrière aan gort, huwelijk aan gort, reputatie aan gort. Het is een wel heel gemakkelijk wapen voor mensen die bereid zijn om zo ver te gaan om een concurrent, een collega of een leidinggevende uit te schakelen.

Open vizier

Als werkgever, als collega, als vertrouwenspersoon en als klachtencommissie zal je in het achterhoofd moeten houden dat de aangever of aangeefster niet de waarheid zou kunnen spreken of een volstrekt onschuldig bedoelde situatie anders interpreteert; denk aan de handenschudder. Hoe lastig dat ook is als iemand huilend aan je bureau staat. Je moet altijd een open vizier houden. Dat ben je verplicht aan je werknemers. Bovendien zal er een preventieve werking vanuit gaan als niet klakkeloos klachten over grensoverschrijdend gedrag voor waar worden aangenomen en degene over wie wordt geklaagd niet zondermeer voor de leeuwen gegooid wordt.

Gelijk speelveld

Daarnaast moet je zorgen voor een gelijk speelveld. Dat betekent bijvoorbeeld dat je een anonieme klacht niet in behandeling kunt nemen als dat betekent dat degene over wie de klacht gaat niet te weten komt waarvan hij wordt beschuldigd. Hij kan zich niet verweren. Dat kan je je werknemer niet aandoen. Maar bovenal is geen sprake van hoor en wederhoor; een fundamenteel beginsel in een eerlijke behandeling van werknemers. Ook hier gaat een preventieve werking vanuit; als je iemand anoniem vals kunt beschuldigen dan is dat toch een stuk gemakkelijker.

Tweede vertrouwenspersoon

En last but not least zou niet alleen iemand die slachtoffer is, zich slachtoffer voelt of slachtoffer zegt te zijn, terecht moeten kunnen bij een vertrouwenspersoon. Oók degenen tegen wie klachten zijn gericht moet ergens terecht kunnen. Natuurlijk als hij of zij vals wordt beschuldigd of als sprake is van een misverstand, maar óók als iemand wel over de schreef is gegaan, is bijstand belangrijk. Ik zou dus pleiten voor een tweede vertrouwenspersoon en eigenlijk vind ik dat ook dat wettelijk vastgelegd zou moeten worden.